ŚLADAMI HISTORII MAŁOPOLSKI

2008-11-07

Rozpoczynamy cykl wydarzeń związanych z 90. rocznicą odzyskania niepodległości i tworzeniem zrębów Państwa Polskiego w Małopolsce.

Już 9 listopada (niedziela) zapraszamy na uroczystości w miejscach największych bitew I wojny światowej w Małopolsce. 10 listopada (poniedziałek) zapraszamy na dzień otwarty Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie oraz na finał konkursu historycznego dla młodzieży w Bukowinie Tatrzańskiej.

Projekt powstał z inicjatywy Jerzego Millera, Wojewody Małopolskiego, który pragnie przypomnieć Małopolanom historię pierwszych chwil wolnej Polski na przykładzie kilku małopolskich miejscowości. Cykl objęła swoim patronatem TVP Kraków.

Spotkania, objęte patronatem wojewody, odbywać się będą w okresie od 9 do 25 listopada na terenie kilku gmin i miast Małopolski. Będą one stanowiły uzupełnienie oficjalnych uroczystości, które organizowane są w małopolskich miastach i gminach 11 listopada.

W ramach naszego cyklu pragniemy również przypomnieć o zapomnianych bitwach, które miały miejsce na terenie Małopolski podczas I wojny światowej i które przyczyniły się do odzyskania przez Polskę niepodległości. Świadectwem tych wydarzeń są mogiły wojenne, w Bydlinie, Łowczówku i na wzgórzu Pustki w powiecie gorlickim, które odwiedzi Wojewoda Małopolski wraz z młodzieżą.

9 listopada (niedziela) godz. 10 - cmentarz wojenny na wzgórzu Pustki, gmina Łużna (powiat gorlicki) - największy pod względem powierzchni cmentarz wojenny w województwie małopolskim i jeden z największych tego typu obiektów w całym kraju. Spoczywają na nim polscy żołnierze, którzy brali udział w ofesywie przeciwko wojskom rosyjskim.

9 listopada (niedziela) godz. 12 - cmentarz wojenny w Łowczówku, gmina Pleśna (powiat tarnowski) - świadectwo bohaterskiego odparcia ofensywy rosyjskiej przez armię austriacką, w której służyli polscy żołnierze.

10 listopada (poniedzialek) godz. 15 - Bukowina Tatrzańska - Zespół Szkół im. Bohaterów Warszawy - finał konkursu historycznego dla młodzieży nt. odzyskania niepodległości oraz Rzeczpospolitej Zakopiańskiej



HARMONOGRAM WYDARZEŃ ZWIĄZANYCH Z 90. ROCZNICĄ ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI I TWORZENIA ZRĘBÓW PAŃSTWA POLSKIEGO W MAŁOPOLSCE


10 listopada: Kraków godz. 9-14 - dzień otwarty Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, wystawa oraz prelekcje poświęcone powstaniu województwa krakowskiego i pierwszym wojewodom oraz historii budynku przy ul. Basztowej, godz. 9-12

10 listopada: Bukowina Tatrzańska godz. 15 - Zespół Szkół im. Bohaterów Warszawy - finał konkursu historycznego dla młodzieży nt. odzyskania niepodległości oraz Rzeczpospolitej Zakopiańskiej

13 listopada: Chrzanów godz. 13 - Miejski Ośrodek Kultury i Sportu przy Placu Tysiąclecia - finał konkursu pieśni patriotycznej połączony z prelekcjami dotyczącymi początków niepodległej Polski w Chrzanowie, godz. 13-15

25 listopada: Nowy Sącz godz. 9-13 - sesja naukowa historyczna poświęcona tworzeniu m.in. polskiej administracji w Nowym Sączu, godz. 9-13, II LO w Nowym Sączu.



Uroczystości patriotyczne:

9 listopada godz. 10 - cmentarz wojenny na wzgórzu Pustki, gmina Łużna (powiat gorlicki)
9 listopada godz. 12 - cmentarz wojenny w Łowczówku, gmina Pleśna (powiat tarnowski)
16 listopada godz. 14 - mogiła wojenna w Bydlinie, gmina Klucze (powiat olkuski),



MOGIŁA LEGIONISTÓW W BYDLINIE (GMINA KLUCZE, POW. OLKUSKI)

Po wybuchu I wojny światowej 3 sierpnia 1914 r. w Krakowie powstała z inicjatywy Józefa Piłsudskiego Pierwsza Kompania Kadrowa, która 5 sierpnia wyruszyła z krakowskich Oleandrów w kierunku Kielc, znajdujących się wówczas po stronie rosyjskiej, czyli za tzw. kordonem. Kielce zostały osiągnięte 12 sierpnia. Celem tej wyprawy było wzniecenie powstania polskiego w zaborze rosyjskim. Ze względu na obecność w Królestwie Polskim wojsk rosyjskich, brak zaangażowania wojsk austriackich oraz niechęć miejscowej ludności do udziału w planowanym powstaniu, Piłsudski musiał cofnąć się do Galicji. Jednocześnie 16 sierpnia 1914 r. uformował się Naczelny Komitet Narodowy, na czele którego stanął znany galicyjski polityk i ówczesny prezydent Krakowa, Juliusz Leo. Celem NKN było objęcie roli najwyższej instancji politycznej, wojskowej i skarbowej w Galicji. Członkowie NKN planowali przyłączenie do Galicji ziem polskich zaboru rosyjskiego i utworzenie trójczłonowej monarchii Habsburgów obejmującej Austrię, Węgry i Polskę. Kierownictwu NKN - u podporządkował się również Józef Piłsudski. Z inicjatywy Komitetu utworzono Legiony Polskie, które miały stanowić część składową armii austro - węgierskiej. Za zgodą cesarza austriackiego Franciszka Józefa I utworzono dwa legiony: wschodni stacjonujący we Lwowie oraz zachodni w Krakowie. Na skutek zajęcia Lwowa 2 września 1914 r. przez armię rosyjską, legion wschodni został rozwiązany. Natomiast legion zachodni oddany pod dowództwo Piłsudskiego został podporządkowany dowództwu jednego z autriackich pułków i wziął udział w walkach jako tylnia straż wojsk austriackich na linii Nowy Korczyn – Opatowiec, na lewym brzegu Wisły. Jednakże po pierwszym sukcesie wojsk niemieckich i austro - węgierskich armia rosyjska przeszła do ofensywy szybko wypierając Austriaków z obszaru Królestwa Polskiego. W dniach 16 – 19 listopada 1 pułk legionu stoczył z wrogiem bitwę pod Krzywopłotami, w wyniku której udało się powstrzymać napór wojsk rosyjskich w kierunku Krakowa. W bitwie zginęło 46 legionistów, którzy 20 listopada zostali pochowani we wspólnej mogile na cmentarzu parafialnym w Bydlinie (dziś gmina Klucze, pow. olkuski). Mogiła ta przetrwała do czasów obecnych i znajduje się w stanie dobrym. Po zakończeniu walk legion wycofał się do Olkusza. Po krótkiej przerwie oddziały polskie brały udział w walkach toczonych z Rosjanami w ok. Mszany Dolnej, Limanowej, Marcinkowic i Nowego Sącza. W połowie grudnia sformowano z legionu I Brygadę Legionów Polskich.


CMENTARZ WOJENNY W ŁOWCZÓWKU (GMINA PLEŚNA, POW. TARNOWSKI)

W tym czasie sytuacja wojsk austriackich w Galicji była zła. Po nie udanej kampanii w Prusach Wschodnich Rosja zamierzała wyeliminować z walk Austro – Węgry i dokonała uderzenia większością swych sił na Galicję, zajmując Lwów. Ofensywa rosyjska w Galicji przebiegała błyskawicznie, już w listopadzie tego samego roku Rosjanie zajęli Tarnów i Tuchów, a wkrótce front przybrał linię Kraków – Łapanów – Limanowa. Wobec katastrofalnej sytuacji militarnej dowództwo armii austro – węgierskiej podjęło decyzje o kontrataku. W grudniu oddziały armii austro – węgierskiej stoczyły zacięte walki pod Łapanowem, Limanową i Nowym Sączem, w wyniku których udało się wyprzeć Rosjan na linię rzek Dunajca i Białej. Ofensywa austriacka załamała się jednak szybko i do kontruderzenia przystąpiła rosyjska 3 Armia pod dowództwem gen. Dimitrjewa, która przeprowadziła natarcie na tzw. styk dwóch armii austro – węgierskich: 4 Armii arcyksięcia Ferdynanda i 3 armii gen. Borojevicia, znajdujący się w rejonie Łowczowa i Łowczówka. Gdyby w tym miejscu front został przełamany, wówczas obu powyższym armiom austriackim groziłoby okrążenie. W związku z tym dowództwo 4 Armii powierzyło obronę tej linii frontu I Brygadzie Legionów Polskich, dowodzonej przez ppłk. Kazimierza Sosnkowskiego (Józef Piłsudski został wcześniej wezwany na rozmowy do Wiednia). W trakcie tej bitwy legioniści I Brygady wykazali się męstwem i odwagą odpierając przez 4 dni 5 wielkich szturmów rosyjskich oraz przeprowadzając aż 16 kontrataków, w wyniku których wzięto do niewoli 600 jeńców rosyjskich. Ofensywa rosyjska została powstrzymana, co umożliwiło Austriakom przegrupowanie swych sił. Na polu bitwy poległo 128 legionistów. O uznaniu męstwa polskich żołnierzy przez dowództwo wojsk austro – węgierskich świadczy fakt, iż dowództwo austriackiej 4 Armii przyznało za Łowczówek 6 wielkich złotych medali, 18 wielkich srebrnych i 48 małych oraz 72 dyplomy uznania. Obecnie śladem tych walk jest cmentarz wojenny o numerze 171 w Łowczówku w gminie Pleśna (pow. tarnowski), zaprojektowany przez Siegrfrieda Hallera i Heinricha Scholza, odremontowany w latach 2001 - 2003.
W następnych latach zostały utworzone II i III brygada Legionów Polskich. W ten sposób liczebność polskich legionistów sięgnęła 20 000 ludzi. od 20 września 1916 r. ww. brygady legionów przekształcono w Polski Korpus Posiłkowy. Natomiast 10 kwietnia 1917 r. Polski Korpus Posiłkowy został przekształcony w Polską Siłę Zbrojną (Polnische Wehrmacht), złożoną z trzech powyższych brygad. Jednakże wkrótce po tzw. kryzysie przysięgowym, w czasie którego żołnierze I i III Brygady odmówili złożenia przysięgi na wierność monarchów państw centralnych, wskutek czego I i III Korpus zostały rozwiązane, a jego członkowie zostali internowani lub wysłani na front włoski.
Na podkreślenie zasługuje fakt, iż po odzyskaniu niepodległości przez Polskę osoby, które służyły w brygadach Legionów Polskich, stały się trzonem tworzonego Wojska Polskiego.


WZGÓRZE PUSTKI (GMINA ŁUŻNA, POW. GORLICKI)

2 maja 1915 r. armie niemieckie i austro – węgierskie rozpoczęły w ok. Gorlic ofensywę przeciwko armiom rosyjskim. Po kilku dniach front został przerwany i umożliwił państwom centralnym wyjście na tyły wojsk rosyjskich. Kluczowe znaczenie w tej bitwie miało zdobycie przez 12 Krakowską Dywizję Piechoty gen. Paula Kestranka rosyjskich pozycji na wzgórzu Pustki. w ramach ww. dywizji walczyły 56 pułk piechoty z Wadowic płk. Mollinarego oraz 100 pułk piechoty z Cieszyna ppłk Pittla. W walkach brały również udział inne pułki złożone w większości z Polaków: 57 z Nowego Sącza oraz 20 z Tarnowa. Na uwagę zasługuje również fakt, iż artylerią dowodził Polak, gen. Tadeusz Rozwadowski. W wyniku powyższych walk śmierć poniosło 900 Polaków, którzy spoczywają na cmentarzu wojennym nr 123 zlokalizowanym w samym centrum walk, czyli na wzgórzu Pustki (obecnie gmina Łużna, powiat gorlicki). Jest to największy pod względem powierzchni cmentarz wojenny w województwie małopolskim i jeden z największych tego typu obiektów w całym kraju. Projektantem cmentarza był Polak J. Szczepkowski. Na uwagę zasługuje fakt, iż żołnierze poszczególnych z „polskich” pułków spoczywają w odrębnych - „polskich” kwaterach wojennych.

Opisane wydarzenia miały olbrzymi wpływ na przyszłe losy odrodzonej Polski. Bitwy toczone przez armie państw centralnych na terenie Galicji z udziałem Legionów Polskich oraz regularnych jednostek armii austro – węgierskiej, w których znaczny odsetek żołnierzy stanowili Polacy, pokazały władzom austriackim jak znakomitymi żołnierzami są Polacy. Dowodem powyższego było powierzanie polskim jednostkom wojskowym przez dowództwo armii austro – węgierskiej najtrudniejszych zadań w prowadzonych operacjach wojennych. Przykładem tego była choćby obrona przez Legiony Polskie kluczowego odcinka frontu, podczas kampanii wojsk austro – węgierskich prowadzonej przeciwko armii rosyjskiej w ramach tzw. operacji limanowsko - łapanowskiej jesienią 1914 r., oraz powierzenie 12 Krakowskiej Dywizji Piechoty gen. Paula Kestranka, złożonej głównie z Polaków zadania przełamania frontu w okolicy wzgórza Pustki, co umożliwiło wyjście wojsk sprzymierzonych na tyły armii rosyjskiej i w konsekwencji odepchnięcie Rosjan daleko na wschód. Od tego czasu działania wojenne toczyły się już poza terytorium Galicji. Jedyne większe walki miały miejsce w listopadzie 1918 r. podczas rozbrajania żołnierzy austriackich i niemieckich przez Polaków. Dzięki bohaterstwu Polskich żołnierzy, władze austriackie przystąpiły do tworzenia kolejnych jednostek polskich. W 1917 r. Polska Siła Zbrojna liczyła już 20 000 żołnierzy. Jesienią 1917 r. państwa centralne zaczęły chylić się ku upadkowi. Było już wiadome, że dla Austro – Węgier wojna była przegrana. 28 września 1918 r. o pokój poprosiła Bułgaria, 4 października o to samo wystąpiła Turcja. Od połowy października postępował także widoczny rozpad Austro – Węgier. W tej sytuacji 30 października została utworzona w Krakowie Krakowska Komisja Likwidacyjna, której zadaniem było przejęcie władzy administracyjno – politycznej w Galicji. Natomiast powstałe polskie jednostki wojskowe, rozpoczęły rozbrajanie żołnierzy austriackich i niemieckich. Koniecznością wówczas stało się stworzenie polskiej siły zbrojnej, która przystąpiłaby do oczyszczenia terytorium odradzającej się Polski z okupanta. Kadrą odradzającego się wtedy Wojska Polskiego stali się właśnie byli żołnierze legionowi, których doświadczenie zdobyte podczas I wojny światowej było wówczas bezcenne. Dzięki nim udało się stworzyć sprawną siłę zbrojną, która wyparła z terytorium Polski nie tylko oddziały austriackie i niemieckie, ale również odparła atak bolszewików, którzy wkrótce zagrozili niepodległości odrodzonego państwa polskiego. M. in. obroną Warszawy przed nawałą bolszewicką dowodził wspomniany wcześniej gen. Tadeusz Rozwadowski.