Pierwszy powiatowy konserwator zabytków w naszym województwie obejmie swoim nadzorem i opieką powiat wielicki. Stanie się to możliwe na mocy podpisanego dzisiaj przez wojewodę małopolskiego dr. inż. Krzysztofa Jana Klęczara porozumienia z zarządem powiatu wielickiego.

W uroczystości, która miała miejsce w Starostwie Powiatowym w Wieliczce, uczestniczyli: I wicewojewoda małopolska Elżbieta Achinger, starosta wielicki Roman Ptak, wicestarosta wielicka Ewa Ptasznik, skarbnik powiatu Joanna Kwaśnica, sekretarz powiatu wielickiego Artur Kozioł, zastępczyni małopolskiego wojewódzkiego konserwatora zabytków mgr inż. arch. Anna Biskupska-Sperka, zastępca dyrektora Wydziału Rewaloryzacji Zabytków Krakowa i Dziedzictwa Narodowego Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie Marcin Przewoźniak, a także przedstawiciele gmin ziemi wielickiej.

Współpraca administracji rządowej i samorządowej
Na mocy porozumienia wojewoda powierza powiatowi niektóre zadania realizowane przez małopolskiego wojewódzkiego konserwatora zabytków. Zadania te dotyczą ochrony obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków. Takie rozwiązanie ma na celu przybliżenie urzędu mieszkańcom.

Podpisanie porozumienia jest możliwe na podstawie ustaw: o wojewodzie i administracji rządowej w województwie, o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o samorządzie powiatowym. Decyzję o przyjęciu przez powiat wielicki niektórych kompetencji z zakresu właściwości wojewody małopolskiego, realizowanych przez małopolskiego wojewódzkiego konserwatora zabytków, Rada Powiatu Wielickiego podjęła w uchwale z 25 września 2024 roku.

- Podpisane dzisiaj porozumienie pozwala ukonstytuować instytucję powiatowego konserwatora zabytków. To przekazanie kompetencji odbywa się oczywiście tylko w części i na podstawie uzgodnień wszystkich zainteresowanych. Uzgodnienia te poprzedzone zostały stosownymi przygotowaniami. Zacieśniamy współpracę z samorządem, który będzie realizował część zadań. Zarazem jest to oczekiwane przybliżenie urzędu mieszkańcom – możliwość załatwienia spraw tu, na miejscu – mówi wojewoda małopolski Krzysztof Jan Klęczar.

Z korzyścią dla mieszkańców i instytucji
- Decentralizacja zadań z zakresu kompetencji konserwatora zabytków jest bardzo ważna, a zarazem precyzyjnie określona w podpisanym dziś dokumencie. Przede wszystkim dotyczy on obiektów i obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków. Przeniesienie części kompetencji i zawężenie terenu obowiązywania do jednego powiatu to kolejny krok do wprowadzania usprawnień w administracji – dodaje I wicewojewoda małopolska Elżbieta Achinger.

- Podpisanie umowy na utworzenie stanowiska powiatowego konserwatora zabytków przyniesie szereg korzyści dla powiatu wielickiego. Rozwiązanie to stanowi znaczące usprawnienie w zakresie realizacji prowadzonych na terenie powiatu inwestycji, umożliwi nam lepsze i szybsze zarządzanie ochroną zabytków na poziomie lokalnym. Dzięki powiatowemu konserwatorowi mieszkańcy i instytucje będą mieli łatwiejszy dostęp do konsultacji i wsparcia w sprawach dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego, co wpłynie na sprawniejszy obieg dokumentów i przyspieszy proces wydawania decyzji – mówi starosta wielicki Roman Ptak.

Zadania powiatowego konserwatora zabytków
Powiatowy konserwator zabytków wyłoniony zostanie w drodze konkursu spośród kandydatów posiadających kwalifikacje analogiczne do kwalifikacji określonych dla wojewódzkiego konserwatora zabytków w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Podlegać będzie bezpośrednio Staroście Wielickiemu. Wybrana kandydatura wymagać będzie zatwierdzenia przez małopolskiego wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Powiatowy konserwator zabytków będzie ściśle współdziałał z małopolskim wojewódzkim konserwatorem zabytków. Będzie zobowiązany do przekazywania informacji o wszelkich okolicznościach oraz działaniach mających wpływ na obiekty i tereny objęte ochroną konserwatorską na terenie powiatu wielickiego.

Zadania powierzone powiatowi wielickiemu przez wojewodę powiatowi obejmują m.in.:
- uzgadnianie pozwoleń na budowę w stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków z wyłączeniem uzgadniania pozwoleń na rozbiórkę obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków;
- przedstawienie w formie pisemnej zaleceń konserwatorskich określających sposób korzystania z zabytku, jego zabezpieczenia i wykonania prac konserwatorskich, a także zakres dopuszczalnych zmian, które mogą być wprowadzone w tym zabytku w stosunku do obiektów i obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków lub objętych ochroną konserwatorską na podstawie planów miejscowych, decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego;
- opiniowanie i uzgadnianie prac przy obiektach oraz obszarach ujętych w gminnej ewidencji zabytków oraz wpisanych do rejestru zabytków układów urbanistycznych, bądź wynikających z innych zapisów zawartych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego;
- prowadzenie badań przedmiotów będących zabytkami lub przedmiotów posiadających cechy zabytku;
- przyjmowanie zawiadomień o odkryciu w trakcie prowadzenia robót budowlanych lub ziemnych przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, że jest on zabytkiem oraz dokonywanie oględzin.

We właściwości małopolskiego konserwatora zabytków pozostaje wydawanie decyzji administracyjnych w zakresie wynikającym z ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami – odnośnie do obiektów budowlanych niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków stanowiących mienie komunalne miast  i gmin wchodzących w skład powiatu wielickiego. Decyzje te będą wydawane są po uzyskaniu wstępnej opinii powiatowego konserwatora zabytków.

Kontrolę nad realizacją powierzonych zadań sprawuje wojewoda przy pomocy małopolskiego wojewódzkiego konserwatora zabytków.

- Działając bezpośrednio na miejscu, powiatowy konserwator będzie miał możliwość głębszego zrozumienia lokalnych potrzeb i lepszego monitorowania stanu naszych zabytków. Inicjatywa ta jest wyrazem dbałości o nasze dziedzictwo i ważnym krokiem ku zachowaniu kulturowej tożsamości regionu dla przyszłych pokoleń – mówi starosta wielicki Roman Ptak.
 
Bliska opieka konserwatorska
Wojewoda, w myśl ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, może powierzyć prowadzenie niektórych spraw z zakresu swojej właściwości, w tym wydawanie decyzji administracyjnych, gminom, powiatom, związkom gmin, związkom powiatów, związkom powiatowo-gminnym albo związkom metropolitalnym, położonym na terenie województwa.

Do tej pory podpisanych zostało 5 porozumień o przekazaniu części kompetencji z zakresu właściwości małopolskiego wojewódzkiego konserwatora zabytków. Pierwsze dwa w 2010 r. z gminą miejską Kraków oraz z dyrektorem Zamku Królewskiego na Wawelu, kolejne dwa w 2017 r. z dyrektorem Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka w Wieliczce oraz z gminą Zakopane i w 2019 r. z gminą Olkusz.

Na ich mocy w Krakowie, Olkuszu i Zakopanem działają miejscy konserwatorzy zabytków, w Wieliczce – konserwator Krakowskich Żup Solnych, a na Wawelu – konserwator zabytków Wzgórza Wawelskiego.   

Do kompetencji miejskiego konserwatora zabytków w Krakowie należą obiekty położone poza obszarem uznanym przez Prezydenta RP za pomnik historii.

W przypadku Wzgórza Wawelskiego dyrektorowi Zamku Królewskiego na Wawelu ma pełne kompetencje odnoszące się do obiektu wpisanego do rejestru zabytków pod nazwą „Zabudowa Wzgórza Wawelskiego”.

Podobnie w przypadku Kopalni Soli w Wieliczce oraz zabytkowej części Kopalni Soli w Bochni – pełne kompetencje powierzone zostały dyrektorowi Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka w Wieliczce.

W Zakopanem przekazane kompetencje dotyczą obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków oraz jednego obiektu wpisanego do rejestru zabytków – Starego Cmentarza na Pęksowym Brzysku. Gminie Olkusz przekazane zostały natomiast kompetencje w zakresie obiektów wpisanych do gminnej ewidencji zabytków.