- Czas naszego spotkania nie jest przypadkowy. To właśnie dzisiaj obchodzimy Światowy Dzień Żywności. Każdego dnia decydujemy o tym, czy to, co spożywamy i czym dzielimy się z bliskimi, będzie źródłem naszego zdrowia i siły, czy też wręcz przeciwnie. Warto pogłębiać i rozpowszechniać wiedzę o tym, jak wybierać produkty spożywcze, jak je przechowywać i jakiej poddawać obróbce. Edukacja jest kluczowa. Ale mamy także w Małopolsce szereg instytucji, które czuwają nad producentami żywności, procesem produkcyjnym, a nawet warunkami ich dystrybucji. I to im dzisiaj w sposób szczególny oddaję głos, dziękując jednocześnie za sumienną codzienną pracę – mówi wojewoda małopolski Krzysztof Jan Klęczar.

Edukacja, kontrole, monitoring
Na liście zadań małopolskich inspekcji są m.in. lekcje czytania ze zrozumieniem „Etykiet żywnościowych”, ale też chociażby wydawanie paszportów roślin. Temu, by produkty żywnościowe były dobrej jakości, służą kontrole. W tym roku wykonano ich tysiące. Żywność zawierająca szkodliwe bakterie, wirusy, substancje chemiczne czy będąca nośnikiem pasożytów, a także ta niewłaściwie przechowywana i przygotowana, jest przyczyną ponad 200 chorób . Wśród nich są te mniej dotkliwe, jak i te, które mogą prowadzić nawet do zgonu. Odwrotnie, dobrej jakości, prawidłowo zbilansowana żywność jest nie tylko podstawą sprawnego funkcjonowania, ale może stanowić ważny element w procesie leczenia chorób.

Właśnie szeroko rozumiane bezpieczeństwo żywności i żywienia było tematem dzisiejszego briefingu prasowego dr. inż. Krzysztofa Jana Klęczara oraz przedstawicieli: Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Krakowie,  Wojewódzkiego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w Krakowie, Wojewódzkiego Inspektoratu Weterynarii w Krakowie, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Krakowie oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Inspekcji Handlowej w Krakowie.

Od pola do stołu
Zakres działań prowadzonych przez Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych obejmuje między innymi: nadzór nad jakością handlową (kontrola żywności w rolniczym handlu detalicznym, kontrola jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych w produkcji i obrocie, w tym wywożonych za granicę, jak również artykułów sprowadzanych zza granicy, dokonywanie oceny i wydawanie świadectw w zakresie jakości handlowej, kontrolę artykułów posiadających oznaczenia geograficzne, oznaczenia pochodzenia albo świadectwa dla artykułów rolno-spożywczych o szczególnym charakterze), kontrolę warunków składowania i transportu.

W ramach powierzonych zadań Wojewódzki Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w Krakowie prowadzi także szeroko zakrojoną współpracę z organami administracji rządowej w województwie, innymi inspekcjami, urzędami centralnymi, policją, jednostkami samorządu terytorialnego oraz państwowymi jednostkami organizacyjnymi odpowiedzialnymi za realizację polityki rolnej. Ta współpraca jest niezbędna, bo to właśnie dzięki niej reakcja może być skuteczna.

Podczas kontroli inspektorzy sprawdzają m.in. dokumentację, a także jej zgodność z przepisami prawa dotyczącego rolnictwa (w tym rolnictwa ekologicznego), weryfikują, czy producent opracował środki zapobiegawcze i środki ostrożności, w celu ograniczenia zagrożenia zanieczyszczeniem niezatwierdzonymi substancjami, mogą pobrać próbki do badań laboratoryjnych w celu sprawdzenia, czy występują pozostałości środków ochrony roślin niedozwolonych w rolnictwie ekologicznym.

- Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych prowadzi kontrole tzw. od pola do stołu – czyli u producentów rolnych, przetwórców i importerów, w magazynach, hurtowniach i sklepach. Towarzyszy zatem na całym etapie produkcyjnym. Od stycznia 2024 r. Małopolski Wojewódzki Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych przeprowadził ponad 4,6 tys. kontroli. Dotyczyły one m.in. jakości handlowej żywności przeznaczonej dla dzieci, ziół i przypraw, mięsa czerwonego, wędlin, serów, przetworów mlecznych, wyrobów cukierniczych, pieczywa, przetworów zbożowych, bakalii. Kontrole dotyczyły także: dań kuchni azjatyckiej, kebabów, dań oferowanych w food truckach, lodów, produktów deklarowanych jako „vege”, a także jakości handlowej żywności dostarczanej do szpitali – tłumaczy kierownik Wydziału Kontroli Wojewódzkiej Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych w Krakowie Monika Niejadlik.

Spośród ponad 4,6 tys. kontroli przeprowadzonych tylko w tym roku przez Inspektorat: 350 dotyczyło rynku krajowego (w tym: 286 planowych, 29 doraźnych, 35 w wyniku sygnałów konsumenckich), 49 odbyło się na wniosek przedsiębiorców, a ponad 4,2 tys. dotyczyło rynku zagranicznego (import, export).

W ramach kontroli planowych realizowanych na rynku krajowym zweryfikowano działalność łącznie 143 podmiotów na wszystkich etapach wprowadzania do obrotu artykułów rolno-spożywczych. Nieprawidłowości stwierdzono w 71 podmiotach (49,7%).

Do przykładowych nieprawidłowości związanych z bezpieczeństwem zdrowotnym konsumentów należą:
-    niewyszczególnienie w wykazie składników substancji alergennych lub zastosowanych dodatków do żywności,
-    wydłużanie dat minimalnej trwałości lub terminów przydatności do spożycia
(np. w oznakowaniu jaj spożywczych),
-    fałszywe deklarowanie ekologicznego pochodzenia produktu,
-    brak lub nieczytelny termin przydatności do spożycia,
- nieszczelność opakowania,
- brak identyfikowalności pochodzenia produktu.

Ważnym elementem z zakresu działalności IJHARS, poza kontrolami, jest popularyzowanie wiedzy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych oraz prowadzenie polityki informacyjnej kierowanej do konsumentów. W 2024 roku inspektorzy WIJHARS przeprowadzili lekcje czytania „Etykieta żywności” dla młodzieży klas 4, 5, 6, 7 i 8 szkół podstawowych. Zajęcia były okazją do omówienia praktycznych korzyści wynikających z umiejętności poprawnego i zrozumiałego czytania etykiet produktów spożywczych.

- Czytanie etykiet produktów spożywczych, wbrew pozorom nie jest takie łatwe, jakby się mogło wydawać. Dlatego tym bardziej gratuluję inicjatywy organizacji lekcji w szkołach z tego zakresu. To jest właśnie praktyczny sposób edukacji młodzieży, ale także kształtowanie dobrych nawyków i świadomości konsumenckiej – mówi wojewoda Krzysztof Jan Klęczar.

Od ziarna do bułki
Proces kontroli produktów spożywczych rozpoczyna się już na poziomie wytwarzania i stosowania materiału siewnego. To jedno z zadań realizowanych przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Prowadzi ona także nadzór fitosanitarny, a także czuwa nad wytwarzaniem i stosowaniem środków ochrony roślin i wprowadzaniem obrotu nawozów. Wszystko w myśl zasady: Chroniąc rośliny, chronisz życie.

- Od stycznia do września 2024 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Krakowie przeprowadził blisko 11 tys. kontroli, podczas których pobrano ponad 1,3 tys. prób gleby, wody, roślin i produktów roślinnych do badań labolatoryjnych. Pozwoliły one uwidocznić 13 nowych ognisk afrofagów szkodliwych. Wykonano także ponad 230 kontroli plantacji zbóż pod kątem sporyszu zbóż i traw oraz fuzariozy kłosów zbóż. Inspektorzy zajmowali się także kontrolą zdrowotności w celu wydania tzw. paszportów roślin, które są niezbędne dla roślin przeznaczonych do sadzenia będących przedmiotem handlu między przedsiębiorstwami. Wydano ich prawie 12 tys. Takie poświadczenie, że są one wolne od szkodników i chorób, wydano dla 284 ton materiału siewnego i sadzeniakowego oraz blisko 550 tys. sztuk roślin – mówi małopolski wojewódzki inspektor ochrony roślin i nasiennictwa Magdalena Makowska.

Inspekcja odgrywa również ważną rolę w rozwijaniu eksportu towarów rolno-spożywczych. W okresie od stycznia do września tego roku dokonano certyfikacji fitosanitarnej roślin i produktów roślinnych i innych przedmiotów wysyłanych do 36 państw, wydając ponad 550 świadectw fitosanitarnych.

Ochrona upraw jest istotnym elementem zapewnienia bezpieczeństwa. Warto pamiętać, że wszyscy odgrywamy ważną rolę w procesie dbania o zdrowie roślin.

Dobre praktyki i działania, które może realizować każdy z nas, to m.in. odpowiedzialne zakupy. Kupując rośliny i nasiona przez internet, warto upewnić się, że posiadają one świadectwo fitosanitarne lub paszport roślin. Są to dokumenty potwierdzające, że takie rośliny zostały przebadane pod kątem występowania szkodników i chorób. Także podczas podróży zagranicznych warto unikać przewożenia roślin, kwiatów, nasion owoców i warzyw. Taka niepozorna pamiątka z wakacji może być doskonałym środkiem transportu dla „pasażerów na gapę” w postaci agrofagów.

Szczególnie ważne jest także, aby środki ochrony roślin, jakimi się posługujemy, były preparatami legalnymi i zarejestrowanymi. Te nieznanego pochodzenia zawierają lub mogą zawierać substancje niebezpieczne dla zdrowia i życia człowieka, co może doprowadzić do całkowitego zniszczenia upraw. Warto dokładnie weryfikować opakowania i etykiety, odstąpić od kupowania środków na bazarach i targowiskach. Trzeba też oczywiście pamiętać o prawidłowym ich stosowaniu (zgodnie z zaleceniami).

Właściwe, zgodne z zaleceniami i rozsądne posługiwanie się środkami ochrony roślin, ma także swoje dodatkowe znaczenie, a mianowicie ochronę zapylaczy. Każdy błąd lub nieroztropność mogą spowodować zatrucie i ginięcie tych cennych owadów.

Od hodowli do kotleta
W zakresie bezpieczeństwa żywności czuwa także Inspekcja Weterynaryjna. Obejmuje ona nadzór nad zdrowiem zwierząt, bezpieczeństwem pasz oraz nad stosowaniem substancji leczniczych u zwierząt.

- W naszym województwie zadania te realizuje Małopolski Wojewódzki Lekarz Weterynarii, który jednocześnie ustala kierunki działania organów inspekcji weterynaryjnej, koordynuje i nadzoruje działalność 17 powiatowych lekarzy weterynarii, realizując zadania Głównego Lekarza Weterynarii. Działania mają przede wszystkim charakter zapobiegawczy, polegają m.in. na badaniu zwierząt rzeźnych, produktów pochodzenia zwierzęcego oraz żywności zawierającej środki spożywcze. Inspekcja sprawuje także nadzór nad przestrzeganiem przepisów prawa żywnościowego oraz monitoruje, czy u zwierząt nie pojawiają się substancje niedozwolone, pozostałości chemicznych, biologicznych produktów leczniczych i skażeń promieniotwórczych - mówi zastępca małopolskiego wojewódzkiego lekarza weterynarii lek. wet. Grzegorz Kawiecki.

Organy inspekcji weterynaryjnej z województwa małopolskiego obejmują swoim nadzorem: 357 podmiotów zatwierdzonych oraz 7281 podmiotów zarejestrowanych z możliwością wprowadzania swoich produktów do obrotu wyłącznie na rynku krajowym.

W województwie małopolskim w 2024 r. pracownicy Inspekcji Weterynaryjnej przeprowadzili 5001 kontroli, w tym: 3288 w podmiotach zatwierdzonych i 1713 w podmiotach rejestrowanych.

Nadzór nad bezpieczeństwem żywności sprawowany jest przez wykwalifikowanych specjalistów, głównie lekarzy weterynarii. To, co zostaje po stronie konsumenta, to m.in. przestrzeganie warunków przechowywania, dostosowanie temperatury i czasu przechowywania produktów mrożonych i głęboko mrożonych, przestrzeganie terminu przydatności do spożycia po otwarciu czy zapoznanie się ze sposobem przygotowania produktu.

Od higieny do zdrowia
Sam produkt żywnościowy dobrej jakości to dopiero przysłowiowa połowa sukcesu. Zanim będziemy mogli się nim delektować, musi przejść obróbkę. M.in. nad zakładami produkującymi żywność pochodzenia niezwierzęcego, wprowadzającymi do obrotu żywność pochodzenia zwierzęcego i niezwierzęcego oraz zakładami żywienia otwartego – czuwa w Małopolsce Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Krakowie.

- W ubiegłym roku obiektów objętych nadzorem naszej inspekcji było blisko 46 tys. W 2023 r. inspektorzy przeprowadzili ponad 27 tys. kontroli. Obciążono osoby winne zaniedbań blisko 3 tys. mandatów na kwotę ponad 640 tys. zł. Kontrole prowadzone były również w zakładach żywienia zbiorowego otwartego. Takim nadzorem objętych było ponad 10,5 tys. obiektów. Dla 138 zakładów wydano decyzje dotyczące przerwania działalności, a dla 152 zakazu wprowadzania do obrotu środków spożywczych. Urzędowa kontrola dotyczyła również badań laboratoryjnych żywności. W 2023 r. pobraliśmy i przebadaliśmy ponad 5,7 tys. próbek pobranych u producentów. To, co budzi optymizm, to fakt, że odsetek próbek niespełniających wymagań utrzymuje się na niskim poziomie – mówi kierownik Działu Nadzoru Sanitarnego WSSE w Krakowie Daniel Cyz.

GIS prowadzi także szerokie działania związane z edukacją żywieniową. Wśród zajęć organizowanych przez sanepid jest m.in. program „Trzymaj Formę!”, którego zadaniem jest popularyzowanie zdrowego stylu życia, promowanie zbilansowanego odżywiania i aktywności fizycznej. To jeden z największych tego typu programów w Europie. Również młodzież z Małopolski bierze udział w tej akcji. W ubiegłym roku szkolnym w programie uczestniczyło ponad 40 tys. uczniów z naszego województwa.  

Od sklepu do restauracji
Proces, który towarzyszy produkcji żywności, jest długi i skomplikowany. W zależności od tego, czy są to produkty roślinne czy pochodzenia zwierzęcego, nad prawidłowym jego przebiegiem czuwają różne inspekcje. Swój wkład w tym zakresie ma także Małopolski Wojewódzki Inspektor Inspekcji Handlowej. Kontrola rzetelności obsługi konsumentów czy legalności działania przedsiębiorców – to właśnie jedno z jego zadań. WIIH kontroluje także przestrzeganie ustaw o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych oraz o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Do jego zadań należy weryfikowanie prawidłowości przekazywania konsumentom informacji o cenach oferowanych produktów.

- Do połowy 2020 r. Inspekcja Handlowa posiadała w swoich kompetencjach nieco szerszy zakres zadań związanych z kontrolą jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. Zmiana przepisów przekazała je Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych i Inspekcji Sanitarnej. W zakresie szeroko rozumianego bezpieczeństwa żywnościowego dokładamy swój wkład poprzez czuwanie nad legalnością sprzedaży. Ważnym zadaniem jest również chociażby pilnowanie przestrzegania zakazów sprzedaży wyrobów alkoholowych i tytoniowych osobom niepełnoletnim. W roku bieżącym przeprowadziliśmy ponad 50 kontroli lokali gastronomicznych, w których do najczęstszych stwierdzonych nieprawidłowości należały: nieuwidocznienie informacji o szkodliwości spożywania alkoholu, niewłaściwie sformułowane informacje w cennikach, naruszenie przepisów związanych z legalizacją przyrządów pomiarowych – mówi rzecznik prasowy Wojewódzkiej Inspektoratu Inspekcji Handlowej Magdalena Czop.

Kupuj mądrze, przechowuj prawidłowo, dbaj o higienę
- Inspekcje sprawujące nadzór nad żywnością oraz żywieniem wykonują szereg zadań. Jednak nawet najdokładniejsze kontrole nie zastąpią zdrowego rozsądku. Wybierajmy produkty żywnościowe mądrze, sprawdzajmy certyfikaty i korzystajmy ze sprawdzonych dostawców. Pamiętajmy o prawidłowej obróbce termicznej, myciu rąk, przedmiotów i powierzchni mających kontakt z żywnością. Przestrzegajmy terminu przydatności do spożycia. To proste zasady, które się opłacają. Spożycie niewłaściwie schładzanych czy przechowywanych produktów spożywczych, a także tych niepewnych, to krótkoterminowa oszczędność. Bądźmy rozsądni! Dbajmy o to, co jemy i czym częstujemy bliskich. Jesteś tym, co jesz! – podsumowuje wojewoda małopolski Krzysztof Jan Klęczar.