Doliny rzeczne przez dziesiątki lat były przekształcane, zabudowywane i przegradzane. Doprowadziło to do zakłócenia gospodarki wodnej – zwiększenia zagrożenia powodzią oraz suszą. Degradacja dolin i koryt spowodowała zmniejszenie populacji, a nawet całkowite wyginięcie wielu gatunków organizmów wodnych. Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie - Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie realizuje duże projekty odtwarzające niebieskie korytarze migracji.

Właśnie zakończyło się zadanie pn. „Przywrócenie ciągłości ekologicznej i realizacji działań poprawiających funkcjonowanie korytarza swobodnej migracji rzeki Białej Tarnowskiej”. W Grybowie odbyło się dziś spotkanie podsumowujące tę inwestycję, w którym uczestniczył I wicewojewoda małopolski Ryszard Pagacz. Obecni byli także poseł Patryk Wicher oraz dyrektor Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie – Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie Radosław Radoń.

By ryby mogły się rozwijać i żyć, potrzebują dostępu do kamienistego lub żwirowego podłoża. Muszą mieć możliwość swobodnej wędrówki na całej długości rzeki, bowiem w poszczególnych sezonach roku i okresach życia przemieszczają się w poszukiwaniu pokarmu, odpowiednich kryjówek oraz miejsc tarłowych.

– Aby umożliwić rybom i innym organizmom wodnym wędrówkę w górę i w dół rzeki przez przeszkody takiej jak stopnie wodne czy jazy, budowane są przepławki. Daje to również możliwość ponownego połączenia ekosystemów wodnych. Dziękuję Wodom Polskim za ten ciekawy i ważny projekt, który ukierunkowany jest na poprawę stanu ekologicznego rzeki Białej Tarnowskiej – mówi wicewojewoda Ryszard Pagacz.

Przepławki to skomplikowane konstrukcje

Jednym z trudniejszych wyzwań, jakie stoją przed projektantami przepławek, jest zasygnalizowanie rybom, gdzie mają szukać do nich wlotu. Wykorzystuje się w tym celu zdolność ryb do orientowania się w rzekach według kierunku nurtu i prędkości przepływu.

Konstrukcja przepławki powinna uwzględniać też cechy gatunkowe oraz możliwości i potrzeby ryb. Rozmiary przepławek (w tym szczelin) powinno się projektować na największe ryby, a ich parametry hydrauliczne (np. prędkości przepływu, głębokości wody) na najmniejsze/ najsłabsze, jakie żyją w danej rzece. Przy projektowaniu należy uwzględnić też zmienne warunki hydrologiczne (m.in. tzw. niżówki) oraz terminy migracji ryb.

Przepławki buduje się w formie bystrza, obejść dla ryb czy ramp i pochylni dennych.

Biała Tarnowska ustabilizowana

Dolina Białej Tarnowskiej, z powodu swojego położenia i uwarunkowań przyrodniczych, jest ważnym regionalnym i międzynarodowym korytarzem ekologicznym. 15 z 21 gatunków ryb żyjących w dolinie Białej Tarnowskiej potrzebowało dostępu do kamienistego lub żwirowego podłoża. Dostęp do nich blokowały jednak liczne progi i stopnie wodne zlokalizowane wzdłuż biegu rzeki. Dlatego też w ramach projektu zmodernizowano lub usunięto istniejące bariery migracyjne oraz zrenaturyzowano fragmenty koryta rzeki.

Oprócz umożliwienia swobodnej migracji rybom działania te wzmocniły ochronę przeciwpowodziową oraz zwiększyły poziom naturalnej retencji korytowej w dolinie rzeki. Dzięki inwestycji zostały też odtworzone historyczne połączenia pomiędzy poszczególnymi dopływami Białej Tarnowskiej, Dunajcem, Wisłą oraz Morzem Bałtyckim.
 
Efektem prac jest przywrócenie drożności korytarza ekologicznego rzeki Białej Tarnowskiej wraz jej dopływami o długości 80 km, a tym samym zachowanie ciągłości koryta Białej Tarnowskiej na łącznej długości 101,8 km – od źródeł do ujścia. Było to możliwe dzięki usunięciu 15 barier dla wędrówki ryb i innych organizmów wodnych.

Przebudowa istniejących budowli poprzecznych dostosowała je do wymogów gatunków dwuśrodowiskowych, takich jak łosoś, troć i certa. Renaturyzacja zapewniła natomiast lepsze warunki użytkowania rzeki, np. poboru wody do celów komunalnych, a także złagodziła skutki wezbrań dzięki odtworzeniu 88 ha naturalnych obszarów zalewowych, wspomagając naturalną retencję zlewniową.

– Prace na rzece Białej Tarnowskiej realizowane były na terenie gmin Uście Gorlickie, Grybów i Bobowa. Dziękuję za innowacyjne rozwiązania, jak np. kamienne konstrukcje w formie plastrów miodu, które spowalniają impet wody i ułatwiają rybom wędrówkę na tarło w górę rzeki – dodaje wicewojewoda Ryszard Pagacz.

Na realizację zadania Wody Polskie otrzymały dofinansowanie ze środków unijnych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020. Wartość projektu opiewa na kwotę ponad 34 mln zł.

Nie tylko Biała Tarnowska

RZGW w Krakowie zrealizował też projekt przepławkowy na rzece Wisłoce i jej dopływach pn. „Likwidacja barier migracyjnych dla organizmów wodnych na rzece Wisłoce i jej dopływach – Ropie oraz Jasiołce”.

W przypadku Wisłoki i jej dopływów zlikwidowanych zostało 7 barier migracyjnych, które spowodowały udrożnienie korytarza rzecznego o długości 254 km, tj. na odcinkach rzek o długości: Wisłoki – 124 km, Jasiołki – 76 km oraz Ropy – 54 km.

Obecnie Wody Polskie w Krakowie realizują trzeci projekt, którego celem jest poprawa stanu ekologicznego wód płynących rzeki Wisły i dolnych odcinków rzek Soły oraz Skawy. Dzięki temu przywrócona zostanie spójność sieci obszarów Natura 2000 oraz odtworzone zostaną historyczne korytarze ekologiczne łączące Wisłę z rzekami Sołą i Skawą. Efektem będzie ochrona i stabilne perspektywy zachowania siedlisk przyrodniczych oraz gatunków wchodzących w skład ekosystemu dolin rzek Soły i Skawy.

Działania prowadzone podczas projektu mają służyć budowie lub modernizacji 7 przepławek dla ryb. Koszty projektu to prawie 60 mln zł.