Funkcjonowanie wspólnot samorządowych ziemi oświęcimskiej w otoczeniu byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau to szczególne wyzwanie. Z jednej strony konieczne jest zabezpieczenie wszelkich form pamięci o dokonanej w tym miejscu zbrodni masowej zagłady. Z drugiej zaś należy tworzyć warunki dla właściwego rozwoju społeczności lokalnych. Godzenie tych dwóch celów legło u podstaw – powołanego w 1997 r. – Oświęcimskiego Strategicznego Programu Rządowego.

Dziś wojewoda małopolski Łukasz Kmita zawarł z samorządami ziemi oświęcimskiej umowy w ramach VI etapu programu, obejmującego lata 2021-2025. W wydarzeniu uczestniczyli również posłowie Rafał Bochenek i Krzysztof Kozik. Była obecna również Iwona Gibas – członek Zarządu Województwa Małopolskiego.

Pamięć i rozwój
- Historia KL Auschwitz-Birkenau, jako miejsca masowej zagłady narodów w czasie II wojny światowej, jest trudna. W tym miejscu zginęło, jak szacują historycy, od 1 do 1,5 miliona ludzi. Brama Śmierci wciąż budzi przerażanie. Patrząc na bloki obozu, zadajemy sobie pytanie, jak to możliwe, że człowiek człowiekowi zgotował taki los. Nasza pamięć o tym, co się stało, nie zginie. Jesteśmy odpowiedzialni za tworzenie warunków godnego upamiętnienia największego w Europie i na świecie miejsca masowej zagłady. Musimy także pamiętać o potrzebach lokalnej społeczności i warunkach dla harmonijnego rozwoju lokalnych wspólnot samorządowych – mówi wojewoda małopolski Łukasz Kmita.

- Oświęcimski Strategiczny Program Rządowy to program, który ma bardzo dobrą i długą tradycję. Wiemy, że inicjatywa tego Programu powstała jeszcze w latach 90. Wtedy ten program był inicjowany, konstruowany, tworzony na płaszczyźnie międzynarodowej, następnie kontynuowany przez rządy.  To kolejne pieniądze dla powiatu oświęcimskiego i gmin z tego terenu. Dziękuję za bardzo dobrą współpracę – mówi poseł Rafał Bochenek.

- Ziemia oświęcimska to symbol naszego męczeństwa. To rządowe wsparcie jest doceniane i przekłada się na to, że na ziemi oświęcimskiej żyje się normalnie, a Mieszkańcy mogą się rozwijać i funkcjonować zgodnie ze standardami XXI wieku – dodaje poseł Krzysztof Kozik.

- Obchodzimy właściwie ćwierćwiecze utworzenia tego, jakże ważnego, Programu dla ziemi oświęcimskiej. Założeniem tego programu było stworzenie godnych warunków do kultywowania pamięci pomordowanych więźniów w nazistowskim obozie niemieckim KL Auschwitz Birkenau. W imieniu zarządu powiatu chcę powiedzieć, że dokładamy wszelkich starań, aby realizować OSPR jak najlepiej dla mieszkańców całego powiatu oświęcimskiego – mówi wicestarosta oświęcimski Paweł Kobielusz.

- To samorządy od 25 lat tworzą ten program i ludzie wykreowali wiele świetnych projektów i pomysłów, które później otrzymały akceptację i finansowanie. 25 lat ten program funkcjonuje i wszystkie rządy obojętnie jakiego ugrupowania go wspierały – mówi prezydent Oświęcimia Janusz Chwierut.

Etap VI OSPR
Obecny program wieloletni pn. „Oświęcimski strategiczny program rządowy – Etap VI 2021–2025” stanowi kontynuację programu ustanowionego przez Radę Ministrów w 1997 roku. Dotychczas realizowany był w pięciu etapach (cztero-, pięcioletnich). W tym okresie wydatki budżetu państwa zamknęły się kwotą 122 288 tys. zł, przy udziale własnym beneficjentów w wysokości 97 767 tys. zł.

- Umowy, które dziś zawieramy, potwierdzają przyznanie z budżetu państwa blisko 13 mln złotych na szereg inwestycji służących Mieszkańcom ziemi oświęcimskiej. Każda z nich dowodzi efektywnego współdziałania samorządu terytorialnego i administracji rządowej. I każda z nich potwierdza wspólnotę naszych celów – od lat wpisaną w ideę Oświęcimskiego Strategicznego Programu Rządowego. Przebudowa dróg powiatowych w Babicach, Brzezince i Oświęcimiu; zagospodarowanie terenu zielonego w Oświęcimiu; nowy zespół szkolno-przedszkolny w Brzezince, rewitalizacja Parku Miejskiego w Brzeszczach czy zagospodarowanie dwóch stawów w Chełmku – każda z tych inwestycji ma wspólny mianownik: łączyć pamięć i rozwój. By czas nie stanął tu w miejscu, a historię Oświęcimia i jego otoczenia można było przekazać kolejnym pokoleniom - pamięć o tragicznej historii ziemi oświęcimskiej musi iść w parze z dbałością o rozwój społeczno-gospodarczy tego terenu – podkreśla wojewoda małopolski Łukasz Kmita.

VI etap Programu, obejmujący lata 2021-2025, ustanowiony został uchwałą nr 101/2020 Rady Ministrów z 10 lipca 2020 r. Zgodnie z jej postanowieniami beneficjentami są: Powiat Oświęcimski, Gmina Miasto Oświęcim, Gmina Oświęcim, Gmina Brzeszcze, Gmina Chełmek i Małopolska Uczelnia Państwowa im. rotmistrza Witolda Pileckiego w Oświęcimiu.

Na realizację Programu zostaną przeznaczone całkowite nakłady w kwocie 92 013 000 zł, w tym wydatki z rezerwy celowej budżetu państwa w kwocie 61 600 000 zł, które zgodnie z harmonogramem ich wydatkowania w ustawach budżetowych na poszczególne lata wyniosą odpowiednio w:

1. 2021 r. – 12 896 000 zł,
2. 2022 r. – 15 026 000 zł,
3. 2023 r. – 16 202 000 zł,
4. 2024 r. – 11 350 000 zł,
5. 2025 r. – 6 126 000 zł.
   

Kolejne inwestycje na ziemi oświęcimskiej
Priorytety Programu to:

1. uporządkowanie i zagospodarowanie terenów w otoczeniu Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau (priorytet 1);
2. poprawa dostępności komunikacyjnej Oświęcimia dla osób odwiedzających miejsce pamięci masowej zagłady oraz społeczności lokalnych (priorytet 2);
3. rozwój działalności edukacyjnej w mieście i gminie Oświęcim (priorytet 3);
4. poprawa atrakcyjności turystycznej Oświęcimia poprzez renowację obiektów i infrastruktury o charakterze zabytkowym (priorytet 4);
5. poprawa dostępności i zagospodarowanie otoczenia obiektów byłych podobozów KL Auschwitz-Birkenau w powiecie oświęcimskim (priorytet 5).
   

Zatwierdzony 18 marca 2021 r. przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji Plan rzeczowo-finansowy Oświęcimskiego Strategicznego Programu Rządowego na 2021 r. uwzględnia realizację czterech zadań w ramach priorytetu 1, dwóch zadań w ramach priorytetu 2, jednego zadania w ramach priorytetu 3 oraz dwóch zadań w ramach priorytetu 5.

Pula 12 896 tys. zł zabezpieczonych w rezerwie celowej budżetu państwa na 2021 r. została rozdysponowana w następujący sposób:

• Powiat Oświęcimski – kwota 4 356 tys. zł na realizację zadania pn. Przebudowa drogi powiatowej nr 1877K ul. Greglów w Babicach, I etapu zadania wieloletniego pn. Przebudowa drogi powiatowej nr 1877K ul. Niwy, ul. Sportowa oraz ul. Ofiar Faszyzmu w Brzezince, I etapu zadania wieloletniego Przebudowa drogi powiatowej nr 1879K ul. Nideckiego w Oświęcimiu oraz na zadanie pn. Przebudowa drogi powiatowej nr 1879K ul. Nideckiego w Oświęcimiu. Ponadto w ramach porozumienia Powiat Oświęcimski otrzyma 20 tys. zł na realizację wieloletniego zadania z zakresu kompetencji rządowych pn. Utrzymanie terenów Skarbu Państwa;
  
• Gmina Miasto Oświęcim – kwota 1 400 tys. zł na realizację drugiej części zadania pn. Zagospodarowanie terenu zielonego pomiędzy ulicami: Więźniów Oświęcimia i Obozową;
  
• Gmina Oświęcim – kwota 2 000 tys. zł na realizację I etapu zadania wieloletniego Utworzenie zespołu szkolno-przedszkolnego w Brzezince;
  
• Gmina Brzeszcze – kwota 5 000 tys. zł na realizację I etapu zadania wieloletniego Rewitalizacja Parku Miejskiego przy ul. Dworcowej w Brzeszczach;
  
• Gmina Chełmek – kwota 120 tys. zł na realizację I etapu zadania wieloletniego pn. Zagospodarowanie dwóch stawów w Chełmku w zakresie budowy miejsca pamięci, ścieżek rowerowych oraz oświetlenia.
  

Planowany udział własny beneficjentów to 5 362,4 tys. zł. Realizacja w 2021 r. VI etapu OSPR zamknie się zatem wydatkowaniem 18 258 4 tys. zł.

- Cieszę się, że możecie dziś Państwo Samorządowcy podpisać nowe umowy w ramach Oświęcimskiego Programu. Będziemy mogli realizować kolejne zadania, które będą mogły upiększać powiat oświęcimski – podkreśla członek zarządu Województwa Małopolskiego Iwona Gibas.

Podsumowanie etapu V
W roku 2020 na zadania realizowane w ramach OSPR przeznaczono z budżetu państwa kwotę 9 210 769 zł. Łącznie z etapu V, realizowanego w latach 2016-2020, wykonano 31 zadań, a bilans wydatków na jego finansowanie zamknął się kwotą 45 711 782,26 zł z budżetu państwa i 23 714 914,62 zł z budżetu beneficjentów.

Oceniając efekty realizacji V etapu Oświęcimskiego Strategicznego Programu Rządowego zauważyć należy, że przyniosły one wyraźnie zauważalną poprawę wizerunku nie tylko bezpośredniego otoczenia Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, ale także całego miasta Oświęcim, wsi takich jak Brzezinka, Babice czy Harmęże oraz miast lokalizacji podobozów byłego KL Auschwitz-Birkenau – zarówno w sensie stanu funkcjonalnego, jak i estetycznego.

Nie do porównania z okresem początku realizacji Programu jest obecna dostępność komunikacyjna dla osób odwiedzających miejsce pamięci masowej zagłady oraz społeczności lokalnych, a stworzona na bazie Programu baza noclegowa bursy odgrywa w środowisku oświęcimskim coraz istotniejszą rolę w kształtowaniu akademickiego charakteru miejsca. Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że renowacja ulic o charakterze zabytkowym centrum Starego Miasta Oświęcimia przyczynia się do wzrostu zainteresowania wśród odwiedzających były KL Auschwitz również bogatą 800-letnią historyczną przeszłością miasta.

Najistotniejszy jest jednak powszechny spokój i zgoda panujące wokół byłego KL Auschwitz-Birkenau, pozwalające uszanować pamięć jego ofiar, dobrze oceniać przez pielgrzymów i turystów obecnych gospodarzy tego miejsca i tym samym wyrażać pozytywne opinie na temat Polski.